Alexa Unica Radio
canto e prosa

Sas Cartas de Arborea: cantos de prosa e de poesia

Su disìgiu de mustrare sos elementos de sas cartas de Arborea chi caraterizant sa Sardigna comente Natzione

Dae su 1845 in sos ambientes culturales de Casteddu ant cumintzadu a girare   unos cantos manuscritos chi si referiant a su tempus de sos giuigados. Custos manuscritos  fiant ligados a pare, e mustraiant chi sa vida de sas cortes de Sardigna, e pro prima sa de Arborea, fiat acumpangiada dae una froridura istraordinària  de sas lìteras e de sos istùdios giurìdicos. Sa cosa at pesadu unu maudinu mannu: tzertos  istudiosos naraiant chi de seguru fiant autènticos, àteros fiant cumbintos chi fiant farsos.

Una de sas pessones  prus cumbintas chi cussos pabiros esserent sintzillos fiat su casteddaju Pedru Martini (1800 – 1866), istòricu, giornalista, diretore  de sa Biblioteca Universitària de Casteddu. Issu los at istudiados e nd’at collidu medas in unu volùmene.

Pustis, pro fàghere sessare sa cuntierra, s’Acadèmia de sas Sièntzias de Berlinu at dadu a una cummissione s’incàrrigu de los istudiare. Su presidente de custa cummissione fiat Theodor Mommsen, istudiosu, filòlogu e epigrafista (1817 – 1903). Issu, in su 1870, cun una relata articulada e particularigiada, at decraradu chi cussos  materiales fiant farsos in totu.

Ma, ite fiant custos documentos  chi lis naraiant “Cartas de Arborea”?  Fiant cantos  de prosa e de poesia in ue essiant a campu figuras de poetas e iscritores; iscritos chi, si los torramus a lèghere oe, mustrant unu balore literàriu artu, fintzas ca sos cumpiladores, chie si siat chi esserent, in prus de connòschere su tempus coladu de Sardigna teniant capatzidades espressivas non de pagu contu.

In un’iscritu de sas Cartas de Arborea si faeddat fintzas  de limba sarda, aderende a su clima de abaloramentu de sa cultura de su logu, e si nde proponet un’istòria chi nche torrat  a su 1222, belle unu sèculu  in antis de su “De vulgari eloquentia” de Dante Alighieri. Totu custu torraiat cun sas teorias de s’istudiosu gesuita  Mateu Madau (1733 – 1753), su cale insistiat subra de su “primadu cronològicu” de su sardu, est a nàrrere subra de su fatu  chi fiat  prus antigu de totu sas àteras limbas neolatinas. Su testu, est craru, fiat in sardu, e gasi etotu àteros documentos, comente, pro nàrrere, sa crònaca de unu tzertu Giorgi de Lacon subra de sas impresas in Sardigna de su cumandante àrabu Musetu (unu pessonàgiu istòricu  chi est esìstidu a beru), o una biografia de Leonora de Arborea.

Pro nos rèndere contu de sa limba impitada in sas Cartas, custas sunt unas cantas rias de sos iscritos publicados:

Ma plus ostinadu  et cum exercitu plus potente  su infernale ree Musetu tornesit in su annu MII  – et ipsos populos  pro issu grandi terrore  hant cabiduladu cun ipsu barbaru. Su quale si faguesit  ree de Sardinia cun grandi pompa  et festa – passende in sas citades  totus de s’insula pro illu acclamari et saludari cum pena de morte ad sos renitentes


dae “Su ree infernale”

Ello dae su tempus  de su dictu  Deletone  ultimu  de sos supradictos  scriptores et poetas – pro ipsas guerras de sos Moros – hant cessadu  sas poesias et sas scientias  in s’insula exceptu sas cansones  de sos Pastores. Infra sos cales Gitilinu Corya  de Ololay  dae s’annu DCCC qui siguent sa rima – comente i si legit  in sa cansone  sua a imitacione  de algunas poesias  de su sardu Tigeliu – qui l’hat inventada comente s’es nadu dae subra


dae “Sas cansones de sos pastores”

In su presente caternuciu si cuntenet una breve historia  de ssa magnifica  et egregia Donna Elienora  quondam Iuyghissa  de Arbarèe scripta de su Donnu Johanne  Cupellu de Aristanis. Custa potente et magnifica  femina admirable  pro totu su mundu  fuit figia legitima  et naturale  de su Iuyghe  Marianu de Arbarèe  et Visucompte  de Basso  – bella cantu su sole – risplendente cantu issa luna – amabile cantu una rosa de beranu – de umore dulce  et affabile  cun ssos inferiores – prompta ad su piantu pro ssos miserabiles –  et multu severa  contra issos malos  et crudeles qui oppriment sos similes


dae “Donna Elienora”

About redatzione sardo

Redatzione chi s'òcupat de sas notizias in limba sarda in su portale. Cultura, eventos, tzìnemas, ispetàculu e teatru sunt sos argumentos tratados.

Controlla anche

Sa Carrela ‘e nanti, cosa è il Carnevale Storico Lussurgese

Sa Carrela ‘e nanti 2024: le novità e il programma del Carnevale storico Lussurgese in …